Bugünün iş dünyasında sürdürülebilirlik yalnızca ekonomik, çevresel ya da sosyal etkileri yönetmeyi ve raporlamayı ifade eden bir kavram değil; aynı zamanda paydaşlarla kurulan ilişkinin niteliği ile doğrudan bağlantılı. Geleneksel olarak paydaş katılımı, anketler, odak grupları ya da yıllık raporlarda paydaş görüşlerine yer verilmesi gibi yöntemlerle sınırlı kalıyor. Ancak günümüzde bu yöntemlerin yetersiz kaldığı açıkça görülüyor. Çünkü paydaşların beklentileri çeşitlendi, değer algıları farklılaştı ve işletmelerin üzerindeki toplumsal baskılar arttı.
Artık mesele yalnızca “paydaşlara anket göndermek” değil; onların hangi değerleri önemsediğini anlamak, bu değerler arasında örtüşmeler ve çatışmalar olduğunu kabul etmek ve karar süreçlerini buna göre yeniden kurgulamak. İşte tam bu noktada “alışılmış yöntemlerin dışına çıkmak” kritik hale geliyor.
Değerin Göreceli Doğası
Bir işletme için “değer” dendiğinde akla genellikle finansal kazanç geliyor. Ancak sürdürülebilirlik perspektifinden bakıldığında değer çok daha geniş ve çok daha göreceli bir kavramdır.
- Müşteriler için değer, kaliteli ve erişilebilir bir ürün,
- Çalışanlar için değer, adil ücret, iş güvencesi ve iş-yaşam dengesi,
- Yatırımcılar için değer, istikrarlı bir getiri ve uzun vadeli risklerin azaltılması,
- Toplum için değer, çevresel etkilerin azaltılması ve istihdam yaratılması olabilir.
Bu örnekler bize gösteriyor ki, işletmenin farklı paydaş grupları için “değer” tanımı farklı noktalarda bulunuyor. Dolayısıyla, tek bir değer algısına odaklanmak yerine bu çok boyutlu bakış açısını kabul eden bir yaklaşım geliştirmek gerekiyor.
Paydaşlar Arasında Olası Ödünleşimler
Farklı paydaşlar için farklı değer tanımlarının olması, kimi zaman kaçınılmaz ödünleşimlere yol açabilir. Örneğin:
- Bir işletme, karbon emisyonlarını azaltmak için üretim sürecine yatırım yaptığında, kısa vadede yatırımcının beklediği kâr marjı düşebilir.
- Maliyetleri kısmak için iş gücünü küçülten bir şirket, yatırımcı açısından kısa vadede değer yaratırken, çalışanlar ve toplum açısından olumsuz sonuçlar doğurabilir.
- Yeni bir ürünün fiyatını düşürmek, müşteriler için değer yaratırken, çalışanların ücret artışlarını sınırlayabilir.
Bu örnekler, işletmenin her adımında farklı paydaş grupları arasında bir denge gözetmesi gerektiğini hatırlatıyor. İşte bu noktada entegre düşünce sistemi devreye giriyor: Değer yaratma sürecini yalnızca bir paydaş grubunun değil, bütün sermaye öğelerini kapsayan paydaş gruplarını gözeterek kurgulamak.
Altılı Sermaye ile Değeri Yeniden Düşünmek
Entegre Raporlama Çerçevesinin ortaya koyduğu Altılı Sermaye modeli değer yaratma süreçlerini yönetmek için önemli bir rehber sunuyor. İşletmenin yalnızca finansal sermaye ile değil; aynı zamanda üretilmiş, entelektüel, beşerî, sosyal ve doğal sermaye ile değer yaratıyor olması, paydaş katılımını da daha stratejik hale getiriyor.
- Finansal sermaye → Yatırımcıların beklentileriyle ilişkilidir. Yatırımcılar için yaratılan değerin yanı sıra finansal sermayenin diğer sermaye öğelerinin güçlenmesindeki rolü ile işletmeler kendileri için de değer yaratır. Bu da yine hissedarlar ve yatırımcılar için değer yaratan bir döngü oluşturur.
- Üretilmiş sermaye → Müşterilere sunulan ürün ve hizmetlerin altyapısını oluşturur. Bu nedenle üretilmiş sermayenin gücü müşteriler için değer yaratma sürecinde önemli rol oynar.
- Entelektüel sermaye → Yenilikçi fikirler, teknoloji ve know-how birden fala paydaş grubu için değer yaratan bir sermaye öğesidir. Özellikle yatırımcılar için orta ve uzun vadede değer yaratmasının yanı sıra bilgi birikiminin beşerî sermayeyi güçlendirmesi yönüyle de değer yaratma sürecine katkı sağlar.
- Beşerî sermaye → Çalışanların gelişimi, güvenliği, mesleki gelişimi hem çalışanlar hem müşteriler için değer yaratma sürecinde rol oynayan bir sermaye öğesidir.
- Sosyal sermaye → Toplumla, tedarikçilerle, müşterilerle kurulan güvene dayanır. Bu nedenle birden fazla paydaş grubu için değer yaratmak söz konusudur.
- Doğal sermaye → Çevresel etkiler, ekosistemler ve kaynak kullanımı ile ilgilidir. Bu da doğrudan toplum refahı üzerinde etkiye sahiptir.
Alışılmış yöntemlerin ötesine geçen paydaş katılımı, bu altı sermaye öğesini paydaş perspektifinden yeniden okumayı sağlar. Böylece işletme, kimin için neyin değerli olduğunu daha net görür ve olası ödünleşimleri daha şeffaf şekilde yönetebilir.
Alışılmış Yöntemlerin Ötesine Geçmek
Peki, işletmeler paydaş katılımında nasıl farklı yollar izleyebilir?
Katılımcı Karar Alma: Çalışanları ve toplumu, önemli stratejik kararlarda danışma kurulları veya ortak atölyeler yoluyla sürece dahil etmek.
Senaryo Tabanlı Katılım: Paydaşlarla olası risk ve fırsat senaryolarını tartışarak, gelecekteki etkileri birlikte değerlendirmek.
Paydaşlar Arası Köprüler Kurmak: Yatırımcı, çalışan ve toplum temsilcilerini aynı masada buluşturarak ödünleşimlerin şeffaf şekilde konuşulmasını sağlamak.
Altılı Sermaye Odaklı Diyalog: Paydaşlara yalnızca finansal etkiler üzerinden değil, tüm sermaye öğeleri üzerinden “hangi değer sizin için kritik?” sorusunu yöneltmek.
Değerin Yeniden Tanımlandığı Bir Çağ
Artık işletmeler için sürdürülebilirliğin özü, yalnızca risk yönetimi ya da uyum değil; değerin çok boyutlu ve göreceli olduğu. Bu da paydaş katılımını alışılmış yöntemlerin ötesine taşıyarak, onların gerçek önceliklerini ve değer tanımlarını anlamayı gerektiriyor.
Evet, paydaş grupları arasında kimi zaman çatışmalar ve ödünleşimler olacaktır. Ancak bu, işletme için bir zorluk olduğu kadar bir fırsattır. Çünkü farklı değerleri bir araya getirmek, şirketin stratejik esnekliğini ve toplumsal meşruiyetini güçlendirir.
Sonuç olarak, paydaş katılımında yenilikçi yaklaşımlar geliştiren şirketler yalnızca bugünün ihtiyaçlarını karşılamakla kalmaz; aynı zamanda geleceğin iş dünyasında güven, dirençlilik ve bütünsel değer yaratımı için güçlü bir zemin inşa eder.